Badania socjomedyczne wskazują, że na świecie co piąty dorosły człowiek, przynajmniej raz w życiu przeżywa stan depresji. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że depresja jest czwartym najpoważniejszym problemem zdrowotnym ludzkości. Powodowana jest przez wiele czynników, należą do nich:

• czynniki biologiczne czyli uszkodzenia na poziomie neuroprzekaźnictwa, hormonalne, genetyczne, metaboliczne oraz
• czynniki środowiskowe, inaczej psychospołeczne.

Depresja to choroba wywołująca zaburzenia emocji (afektu). Może być też etapem radzenia sobie ze stratą, np.: bliskiej osoby bądź zdrowia. Specyfika jej przebiegu warunkowana jest różnymi przyczynami (powyżej wymieniono kilka przyczyn, które mogą się na siebie nakładać) oraz czasem trwania. W przebiegu depresji istotna jest skuteczność prowadzonego leczenia farmakologicznego i psychoterapeutycznego oraz szybkość jego wprowadzenia.

W przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) zwiększa się prawdopodobieństwo zachorowania na depresję, w porównaniu z grupą osób zdrowych. Do ujawnienia się stanu depresji może przyczyniać się:

• występowanie przewlekłej choroby, a tym samym świadomość jej nieuleczalności,
• doświadczanie przewlekłego bólu,
• ograniczenia fizyczne,
• zależność od otoczenia,
• ograniczenia możliwości planowania przyszłości.

Zaburzenia emocji (afektu) i powodujące je deficyty poznawcze (problemy w zakresie spostrzegania, uwagi, pamięci, wyobraźni, myślenia oraz mowy), prowadzą do ujawniania się poczucia bezradności, a w konsekwencji do gniewu i agresji. Nie można jednak przyjąć prostej zależności między występowaniem depresji, a ujawnieniem się, czy istnieniem przewlekłej choroby, lub zmaganiem się z przewlekłym bólem.

Z drugiej strony przyczyną depresji mogą stać się zmiany organiczne – biologiczne, które powodowane są zarówno samą chorobą, jak i prowadzonym leczeniem farmakologicznym. Stosowanie glikokortykosteroidów (GKS) wpływa na funkcje centralnego układu nerwowego i może przyczyniać się do zaburzeń w neuroprzekaźnictwie, tym samym nasilając symptomy depresji i pogłębiając zaburzenia poznawcze (kognitywne), które zostały opisane w innym artykule.

Świadomość znaczenia choroby przewlekłej jaką jest RZS, często pojawia się dopiero po tygodniach, a nawet latach jej trwania, najczęściej w obliczu zaostrzenia się czy też w sytuacji kolejnego rzutu choroby. To psychicznie bardzo trudny (traumatyzujący) czas. Pacjent nie wie, kiedy rzut choroby minie i jakie skutki po sobie pozostawi. Strach przed pogłębieniem się dolegliwości, kolejnymi problemami oraz narastającym bólem jest bardzo silny. Stan przewlekłego stresu lub nagły wzrost jego poziomu może prowadzić do ujawnienia się zaburzeń emocji (afektu), najczęściej w postaci depresji. Stres w sposób szczególny zagraża stabilności emocjonalnej każdego człowieka, tuż po jego przeminięciu. Oznacza to, że zaburzenia emocji, w tym depresja, ujawniają się najczęściej, gdy mamy przekonanie o poradzeniu sobie z sytuacją trudną. Człowiek potrzebuje czasu i odpowiedniej informacji, by przygotować się do zmiany. Natomiast RZS często „wymyka się” spod kontroli.

Depresja może ujawnić się w postaci pojedynczego epizodu oraz nawracających stanów depresyjnych, ale również w postaci choroby dwubiegunowej, w której przynajmniej raz pojawił się epizod depresji w przebiegu manii, lub odwrotnie - gdy w nawracających epizodach depresji pojawił się jeden epizod manii. Depresja to więcej, niż tylko obniżony nastrój, to również:

• zaburzenia rytmu dobowego – zaburzenia snu,
• zaburzenia łaknienia – osoba je zbyt mało lub objada się,
• odczuwanie ciągłego zmęczenia,
• trudności w wykonywaniu prostych czynności codziennych z uwzględnieniem realnych ograniczeń fizycznych,
• zaburzenia poznawcze,
• myśli lub próby samobójcze,
• brak odczuwania uczucia radości.

O depresji, w przeciwieństwie do obniżonego nastroju mówimy, gdy objawy trwają minimum dwa tygodnie. W Polsce zaburzenia depresyjne diagnozowane są u prawie 21% osób zgłaszających się do lekarza pierwszego kontaktu. U pacjentów doświadczających różnych chorób liczba ta wzrasta do 55%. Natomiast najnowsze dane wskazują, że depresja dotyka 25% pacjentów cierpiących na RZS. Częste są też maskowane rodzaje depresji, w których brak jest widocznego obniżenia nastroju, ale występują inne wyżej wymienione objawy. Symptomami godnymi szczególnej uwagi są zaburzenia psychoorganiczne, czyli różnego rodzaju dolegliwości i bóle (nie reagujące na niesteroidowe leki przeciwbólowe i przeciwzapalne – NLPZ), nie znajdujące również wyjaśnienia w przeprowadzonych badaniach lekarskich. Zaburzenia te są bardzo uciążliwe dla pacjenta, nie są symulacją i wymagają pomocy lekarza psychiatry oraz psychoterapeuty.

Osoba doświadczająca depresji to osoba chora, potrzebująca szerokiego spektrum wsparcia. Pamiętajmy, że depresja nie ustępuje samoistnie, dlatego leczenie farmakologiczne i/lub psychoterapeutyczne jest konieczne. Jednocześnie należy podkreślić, że epizod depresji może być swoistym etapem na drodze ku akceptacji choroby przewlekłej. Może być to czas radzenia sobie z utratą zdrowia, atrakcyjności fizycznej i możliwości pełnienia wielu dotychczasowych ról społecznych (praca zawodowa, hobby), akceptacji siebie w nowej rzeczywistości. Niemniej bez względu na przyczynę i przebieg depresji, stan ten wymaga bezwarunkowego leczenia i opieki nad osobą, która jej doświadcza.

Autor:

Dr n. hum. Ida Dobrucka-Janeczek, psycholog, certyfikowany psychoterapeuta.

Piśmiennictwo:

1. Bilikiewicz A., Psychiatria, PZWL, Warszawa 2003.
2. Dudek D., Ból i depresja, Termedia, Poznań 2011.
3. Florkiewicz A., Talarowska M., Galecki P., Podstawy Psychologii. Podręcznik dla studentów medycyny i kierunków medycznych, rozdz. 3. Biologiczne podłoże chorób psychicznych, Continuo, Wrocław 2011. 
4. Kwiatkowska B., Depresja w chorobach reumatycznych,[w:] Terapia nr 1 (143), październik 2003.
5. Talarowska M., Gałecki P., Zaburzenia funkcji poznawczych w wybranych chorobach somatycznych, Continuo, Wrocław 2013. 
6. Terelak J., Psychologia stresu, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2001.
7. Sęk H., Wprowadzenie do psychologii klinicznej, Scholar Wydawnictwo Naukowe, 2005.